De handreiking naoorlogse wijken gaat in op zeven transitieopgaven in naoorlogse wijken en helpt gemeentes, ontwerpers en partners in de wijkontwikkeling bij transformatie. Aan de hand van ontwerpprincipes en voorbeelden worden handvatten geboden voor een effectieve aanpak.

 

Zeven transities, fysiek en sociaal

Ons ontwerpend onderzoek start met de bewustwording van de transities waar naoorlogse wijken mee te maken hebben. Enerzijds zijn dat transities in het publieke domein en de netwerken, zoals water, mobiliteit en energie. Anderzijds zijn het transities in het gebruik en het vastgoed: veranderende woonopgave, verdwijnen van wijkeconomie, nieuwe sociaal-maatschappelijke verbanden. Beide richtingen, fysiek en sociaal, moeten uiteindelijk worden gerealiseerd met een beperkt aantal grondstoffen. De transitiezandloper (zie de afbeelding) visualiseert deze transities en geeft aan dat in de praktijk de transities nooit tegelijk plaatsvinden.

 

De HER-cirkel voor het in samenhang bekijken van transitieopgaven

Het tweede element van de handreiking is de HER cirkel, die bestaat uit drie rondes. De eerste ronde, het formuleren van de opgave, bestaat uit de stappen herzien en herijken. Herzien staat voor anders kijken naar wat er al is: waar komt het vandaan, wat is van waarde? Herijken is het toepassen van de transitiezandloper: welke transities zijn gaande, welke zijn actueel? Dat creëert overzicht. In een dag kunnen diverse (ambtelijke) experts samen ver komen in het invullen van de transitiezandloper. Daarmee ontstaat een beeld van de kansen om verschillende transities met elkaar in verband te brengen en werk met werk te maken.

 

Ronde twee zijn de ontwerpverkenningen. Centraal staat hergebruiken van wat er al is: niet alleen van vastgoed, ook van groen en sociale structuren. Hernieuwen kan nodig zijn om potenties beter te benutten. Herhalen geeft aan dat standaardiseren van belang is om duurzaam en betaalbaar te kunnen bouwen.

 

Ronde drie focust op het hoe: de transitiepaden. Wie doet wat, waar wordt het uit betaald, wat gebeurt op welk moment? Herschalen (wat doen we op welke plek, moet dit in de wijk of ergens anders), geld en betrokken partijen (herverdelen) en slim faseren/in de tijd combineren (herfaseren). Per fase is aangegeven welk instrumentarium al beschikbaar is en zijn goede praktijkvoorbeelden verzameld van de stappen in de praktijk.

 

Werkboek Zoetermeer Buytenwegh

De methode van de hercirkel is getest in een case study voor Buytenwegh, Zoetermeer.

Bekijk het werkboek via deze link

 

Nieuwe versie met aandacht voor erfgoedinclusief ontwerpen (feb 2025)

In februari 2025 is aan de handreiking twee belangrijke componenten toegevoegd. In samenwerking met de gemeenten Delft, Capelle aan den IJssel en Zoetermeer  zijn ontwerpverkenningen gedaan. Daarbij is onderscheid gemaakt tussen jaren 50-60 wijken (casus: Buitenhof, Delft) en jaren 70-80 wijken (casus: Schollevaar, Capelle aan den IJssel). Ook wordt ingegaan op ontwerpen met aandacht voor erfgoed en ruimtelijke kwaliteit (casus: Buytenwegh Zoetermeer). Daarnaast is in de nieuwe versie instrumentarium aan de Her-cirkel gekoppeld, waarmee het gemakkelijker wordt om aan de transitieopgaven beleid en uitvoering te koppelen.

 

De handreiking is tot stand gekomen in het kader van het programma Mooi Nederland (Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties). Het maakt deel uit van een reeks van 8 handleidingen.