Een lange traditie

Stedenbouw en gezondheid kennen een lange gezamenlijke traditie. Al in het begin van de 20ste eeuw zijn de Woningwet en de Gezondheidswet gezamenlijk opgesteld: gezondheidsidealen lagen ten grondslag aan de moderne stedenbouw. In de verkrotte stadswijken waren de hygiënische omstandigheden slecht, ontbrak goede riolering en leden velen aan tuberculose. Betere, gezondere woonomstandigheden waren de aanleiding voor de moderne stedenbouw en architectuur. De woonwijken uit de vooroorlogse periode zijn een erfenis van deze tijd. In binnen- en buitenland werkt geëxperimenteerd met gezonde wijken: van de Engelse tuinsteden, de Duitse Siedlungen tot de modernistische experimenten in de Nederlandse steden. In de 20ste eeuw heeft deze relatie tussen gezondheid en stedenbouw vele gedaanten gehad: in de wederopbouwwijken uit de jaren 50 en 60 door licht, lucht en ruimte te creëren, in de bloemkoolwijken uit de jaren 70 en 80 door kleinschalige woonomgevingen aan te bieden waar de sociale ontmoeting centraal stond.

 

Gezonde stad of gezonde bewoners?

Het gezondheidsbewustzijn is vanaf de jaren 90 vooral vertaald in milieudoelstellingen: het creëren van een schone en veilige leefomgeving. Er is veel bereikt op dit vlak. De lucht is schoner geworden, de stad is dooraderd met ecologische zones en duurzame watersystemen zijn ontwikkeld. Uiteraard heeft dit grote positieve effecten gehad op de stadsbewoner. De vraag is echter of de stadsbewoner ook gezonder is gaan leven. Recent nemen diverse welvaartsziekten epidemische vormen aan: het aantal mensen met overgewicht, dementie, depressiviteit en hart- en vaatziekten stijgt en dit is deels te verklaren uit (on)gezond gedrag. Misschien moeten we hier juist niet spreken over welvaartsziekten, helaas zijn veel van de ziektebeelden namelijk gekoppeld aan een laag opleiding- en inkomensniveau. Hoe hoger de sociaal economische status, hoe gezonder mensen leven. Bekend is dat de inrichting van de leefomgeving van invloed is op het (gezond) gedrag van mensen. Een schone en veilige leefomgeving is goed voor de gezondheid; bewegen is een medicijn. Een stedelijke omgeving kan verleiden tot gezond gedrag.

 

Bewegen is een keuze

In het begin van de 20ste eeuw kwam de ontwikkeling van sportvoorzieningen op, ze werden structureel onderdeel van de stadswijken. De noodzaak hing samen met de overgang van een industriële samenleving naar een samenleving waarin administratief werk een plek kreeg. Voor velen was fysieke arbeid verleden tijd en voldoende beweging moest op een andere manier worden bereikt. We zien nu een vergelijkbare trendbeuk, ons leven is volledig geautomatiseerd. Als we niet meer willen bewegen, hoeven we niet meer te bewegen. Door allerlei technische vervoersmiddelen, van roltrappen, auto’s en scootmobiels, de toegenomen welvaart en de technologische ontwikkelingen (computergebruik, games, internetdiensten, etc.) is bewegen een bewuste keuze geworden. Mensen moeten worden verleid om weer in beweging te komen.

 

Een stad die verleidt tot gezond gedrag

Een stad kan op twee manieren bijdragen aan de gezondheid van haar bewoners: door de gezondheidsrisico’s te minimaliseren en door de gezondheidskansen te optimaliseren. De klassieke milieuthema’s zoals luchtkwaliteit, externe veiligheid en geluidsoverlast hebben betrekking op het minimaliseren van de gezondheidsrisico’s. Nu is echter vooral meer aandacht voor het optimaliseren van de gezondheidskansen gewenst. Een stad kan verleiden tot gezond gedrag. Meer ruimte voor bewegen, sport en spel. Het primaat bij de (e-)fiets en wandelen in plaats van bij de auto. Zorg dat het aantrekkelijk wordt om je gezond te verplaatsen in de stad. De stad wordt gelukkig weer populairder bij jonge gezinnen met kinderen en ook ouderen blijven steeds langer thuis wonen. Richt de stad ook in voor deze groepen.

 

Gezondheidsinclusief ontwerp

De tijd van grote gebiedsontwikkelingen lijkt voorbij. Het gaat meer en meer om kleine interventies in de stad. Naast de bestaande instituties, claimen nieuwe initiatiefnemers, van corporaties, ondernemers tot individuele burgers een rol in de ontwikkeling van de stad. Samen maken we de stad. Laat deze partijen bij de kwaliteitsverbeteringen van de stad zoeken naar de gezondheidswinst. Laat alle partijen die bijdragen aan het ontwerp, de ontwikkeling en het beheer van de stad ‘gezondheidsinclusief’ ontwerpen: denk na over de te bereiken gezondheidswinst!

 

Vaak zit dit de winst in kleine ingrepen waardoor kinderen vaker naar school fietsen, of brede (speel)stoepen en meer groen in de stad. Ook sociale initiatieven waarin de ontwikkeling en het beheer van de openbare ruimte door de bewoners worden opgepakt, kunnen bijdragen aan de gezondheid. Door het gevoel van ‘eigenaarschap ‘ gaan bewoners de openbare ruimte vaker gebruiken. Hierbij een oproep om bij alle stedelijke ontwikkelingen na te denken over de gezondheidswinst. Wat dit concreet betekent is sterk afhankelijk van de sociaal-ruimtelijke structuur van een plek. Uit ervaring blijkt dat gezondheidsinterventies in een achterstandswijk sterk afwijken van de interventies in een moderne, suburbane woonwijk. Iedere wijk, iedere plek is anders en vraagt om andere gezondheidsinterventies.

 

Door: Ad de Bont (tevens expert Gezonde Verstedelijking aan de TUe en mede-oprichter van het platform Gezond Ontwerp). 

Geplaatst op: 12-02-2015

Afbeeldingen: TUe

Lees nog een artikel van Ad over de Ongezondheidsparadox.